'Ga de overgang eerst met goede leefstijl te lijf'

Maar liefst één miljoen vrouwen in ons land zitten er middenin: de overgang. En vier op de vijf vrouwen ervaren klachten. “Daar zijn goede oplossingen voor, zoals hormoontherapie. Hoewel dat ook geen magie is. Niet elke klacht komt door de overgang en het is niet voor iedereen geschikt”, zegt gynaecoloog Lauren Bullens. Leefstijl is volgens haar ook erg belangrijk.

De overgang is de periode van een aantal jaren rondom de laatste menstruatie. Die levensfase kan klachten geven, zoals opvliegers en pijn bij het vrijen. “Een derde van het ziekenverzuim van vrouwen in de leeftijd van 40 tot 60 jaar is toe te schrijven aan overgangsklachten. Maatschappelijk heeft de overgang veel gevolgen”, zegt Lauren. De gynaecoloog wil graag meer bewustzijn kweken, veelgehoorde mythes ontkrachten en vertellen wat vrouwen zelf kunnen doen.

Geen test voor

Gemiddeld wordt een vrouw op haar 51ste voor de laatste keer ongesteld. De enkele jaren ervoor en het jaar erna noem je de overgang. In die periode zoekt het lichaam naar een nieuw hormonaal evenwicht. “Als gynaecologen zeggen we dat het normaal is dat vrouwen vanaf hun veertigste in de overgang kunnen komen, ook al is dat relatief vroeg. Het is lastig te zeggen hoelang de overgang duurt. Het begint met het onregelmatig worden van je menstruatiecyclus en duurt tot een jaar na je laatste menstruatie. Die periode varieert per vrouw. Het heeft meestal geen zin om te testen, want dat kan de overgang niet aantonen.”

(A)typische klachten en leefstijl

Tijdens de overgang geven de eierstokken minder van het hormoon oestrogeen af in je bloed. Dat kan zorgen voor bekende klachten als een onregelmatige menstruatiecyclus en opvliegers. “Maar er zijn ook atypische klachten, zoals gewrichtspijn en mentale klachten als stemmingsstoornissen en concentratiestoornissen”, vertelt Lauren, “Het is wel lastig om zeker te zeggen of een wat vagere klacht als snel geïrriteerd zijn, hoofdpijn of vergeetachtigheid door de overgang komt.”

Veel klachten kunnen wel passen bij de overgang. Stap één om hier iets aan te doen: leefstijl. “Dat is veruit het belangrijkste!”, benadrukt Lauren. “Zorg voor een normaal gewicht en gezonde botten, eet gezond, beweeg veel, rook niet en drink minder of geen alcohol. Dat helpt ook je hart- en bloedvaten gezond te houden. Op Thuisarts.nl vind je veel informatie. En de twee overgangsconsulenten waar wij in de regio goede ervaring mee hebben, kunnen je ook adviseren over leefstijl en omgaan met klachten. Verder is het bewezen dat traditionele acupunctuur zinvol kan zijn.” 

De overgang: leefstijl-weetjes

• Stoppen met roken loont! Rook je meer dan een pakje sigaretten per dag, dan kan je door schade aan je eierstokken gemiddeld twee jaar eerder in de overgang komen.
• Je ervaart minder overgangsklachten door een gezond gewicht, gezond eten en bewegen.
• Minder alcohol drinken geeft mogelijk ook minder klachten. 

Achterhaalde studie hormoontherapie

Daarnaast is ook hormoontherapie gangbaar bij vrouwen met ernstige overgangsklachten. “Daarbij zien we nog wel enige schroom. Dat komt door een vroegere Amerikaanse studie, die stelde dat hormoontherapie een verhoogd risico op borstkanker gaf. Later bleek dat die studie helemaal niet te vertalen is naar gezonde vrouwen die net in de overgang zijn. Maar dat gevoel is blijven hangen. Terwijl we weten dat het voor een grote groep vrouwen veilig is om uit te proberen of hormoontherapie verbetering geeft. Zeker als je het via de huid toedient met een pleister, gel of spray.”

Ze vervolgt: “Wel is het belangrijk om er binnen tien jaar na je laatste menstruatie mee te beginnen. Vrouwen die nog hun baarmoeder hebben, moeten er een ander bioidentiek hormoon (progestron) bij gebruiken om doorbraakbloedingen en het te dik worden van het baarmoederslijmvlies te voorkomen. Evalueer ook jaarlijks of je kunt proberen te stoppen en gebruik het zo kort mogelijk. Goed afbouwen is ook belangrijk, want we willen ‘start-stop-start-stop’ voorkomen. En doe vooral mee aan het tweejaarlijkse bevolkingsonderzoek voor borstkanker en controleer je bloeddruk voor de start en bij controleafspraken.”

Lauren: “Heel soms willen vrouwen geen hormonen gebruiken omdat ze er gevoelsmatig weerstand tegen hebben. Als je uitsluitend opvliegers hebt, zijn er ook niet-hormonale medicijnen beschikbaar. Die worden vaak voorgeschreven bij vrouwen met een zogeheten contra-indicatie, bijvoorbeeld omdat ze een hormoongevoelige kanker hebben gehad of ernstige hart- en vaatziekten.” Omgekeerd is het zo dat als een vrouw voor haar 40ste in de overgang komt, het juist aan te bevelen is om hormoontherapie te geven vanwege het risico op botontkalking en hart- en vaatziekten.

Mythes

Lauren wil ook graag afrekenen met een aantal mythes en onwaarheden rondom de overgang. Zo voorkomt het plaatsen van een hormoonspiraaltje geen overgangsklachten. Hooguit verhelpt het spiraaltje problemen met je menstruatiecyclus. En is je baarmoeder verwijderd? In tegenstelling tot wat sommige vrouwen denken, kom je na verwijdering niet direct in de overgang. Want je hebt je eierstokken nog en die blijven werken tot je natuurlijke overgang begint (zie afbeelding). “Neem ook niet alles op social media voor waar aan. Daar gaat nu rond dat vrouwen in het buitenland soms testosteron bij libidoverlies krijgen voorgeschreven. Dit wordt alleen aanbevolen in zeer uitzonderlijke gevallen waarbij een testosterontekort is bewezen.” Nog even een intiem punt. Er heerst ook een misverstand over het vrijen tijdens en na de overgang. De gynaecoloog ziet het zelfbeeld van vrouwen veranderen omdat de vocht- en vetverdeling in het lichaam anders wordt. Ook wordt de huid van je vagina dunner. Dat kan jeuk, droogheid of juist meer vocht en slijm veroorzaken. “Het is wel een fabel dat je na de overgang tijdens de seks minder vochtig wordt. Je moet er alleen meer voor doen om opgewonden te raken. Investeer meer in het voorspel en ga samen ontdekken.” En tot slot: bedenk dat je tot omstreeks je 51ste anticonceptie moet gebruiken, omdat er nog een hele kleine kans is dat je zwanger raakt. 

Meer lezen kan op Thuisarts.nl, NVOG.nl, Vuurvrouw.nu. Ook kun je op Thuisarts.nl een keuzekaart invullen wanneer je last hebt van opvliegers.

Overgang: wat gebeurt er in je lichaam?

Vrouwen worden geboren met ongeveer twee miljoen eicellen en zijn vanaf hun puberteit vruchtbaar. Dat betekent dat elke maand een eicel rijp wordt en loskomt uit de eierstok. Tussen de leeftijd van 40 tot 60 jaar zijn de eicellen op of worden niet meer rijp. Gemiddeld heeft de Westerse vrouw haar laatste menstruatie rond haar 51ste jaar. Dat heet de menopauze. Voor en na die laatste menstruatie gaat haar lichaam op zoek naar een nieuw hormonaal evenwicht: die periode noemen we de overgang.

Lichaam moet wennen

Wanneer de eierstokken geen eicel meer loslaten, maakt het lichaam minder vrouwelijk hormoon aan. Door minder oestrogeen groeit het slijmvlies van de baarmoeder anders dan eerst. Daardoor wordt een vrouw vaker of minder vaak ongesteld.  Ook wordt de huid van de vagina dunner, kan hinderlijk bloedverlies ontstaan, en ervaren vrouwen soms mentale klachten en pijn in de spieren en gewrichten. Verder moet het deel in de hersenen dat de temperatuur in het lichaam regelt, wennen aan minder oestrogeen. Het kan opeens seintjes geven dat het lichaam moet opwarmen, terwijl dat niet zo is. Hierdoor gaan de bloedvaten van de huid meer openstaan en dat veroorzaakt de bekende opvliegers. Gynaecoloog Lauren Bullens: “Waarom de hersenen niet goed afgestemd zijn, weten we nog niet precies.” Deels overgenomen uit bronnen van Thuisarts.nl en NVOG.nl