Wat ogen kunnen vertellen

Over ziektes elders in het lichaam die oogproblemen kunnen geven

Gepubliceerd op: 13 mei 2022

Er zijn verschillende ziektes elders in het lichaam die problemen in de ogen kunnen geven. Voorbeelden daarvan zijn diabetes, hoge bloeddruk en jeugdreuma. Verder is er een methodiek in ontwikkeling om aan de hand van een foto van het netvlies, het risico op hartziekten in te schatten. Oogarts Tom van Tussenbroek geeft uitleg.

“Onderzoek van de ogen kan een beeld geven van iemands gezondheid”, vertelt Tom van Tussenbroek. “Het bijzondere aan de ogen is namelijk dat dit de enige plek in het lichaam is waar je de kleine bloedvaten echt kunt zien. Dat doen wij met behulp van een zogeheten spleetlamp, die een microscopisch beeld geeft van de kleine bloedvaten op het netvlies. Dat is de achterkant van de oogbol, waarop het binnenvallende beeld wordt ‘geprojecteerd’. Dit beeld wordt via de oogzenuw aan de hersenen doorgegeven. De spleetlamp brengt de bloedvaatjes zo duidelijk in beeld, dat je zelfs de rode bloedlichaampjes afzonderlijk kunt zien.”

Diabetes

De conditie van de bloedvaatjes in het netvlies geeft belangrijke informatie. Zo zijn er ziektes die schade aan die vaatjes veroorzaken. De meest voorkomende ziekte die dit doet, is diabetes (suikerziekte). Bij iemand met diabetes is het weefsel minder gevoelig voor het hormoon insuline of vindt er minder productie van insuline plaats. Dit hormoon regelt de bloedsuikerspiegel in het lichaam. Diabetes kan op termijn de kleine bloedvaten beschadigen. Bijvoorbeeld in de voeten, de nieren, de hersenen en ook de ogen. “Door deze beschadigingen in de ogen ontstaat er zuurstofgebrek in het netvlies, waardoor er nieuwe vaatjes kunnen ontstaan”, legt Tom van Tussenbroek uit. “Je zou misschien denken dat het goed is dat er nieuwe vaatjes komen, maar dat is het niet. Want door dit proces kan op termijn het netvlies loslaten, waardoor iemand zijn of haar zicht verliest.”

Laseren netvlies

Vanwege dit risico bezoeken diabetespatiënten regelmatig
de oogarts voor controle. Maar hoe kun je nu als diabetespatiënt zo goed mogelijk voorkomen dat je kleine bloedvaten beschadigd raken? “Ten eerste met de juiste leefstijl”, antwoordt Tom van Tussenbroek.
“Denk daarbij aan gezond eten en voldoende bewegen. Verder is het belangrijk dat een diabetespatiënt, zoals dat heet, goed ingesteld is. Met andere woorden, dat de medicatie zo wordt toegediend, dat er zo weinig mogelijk schommeling is van de bloedsuikerspiegel. Want juist die schommelingen zijn slecht voor de bloedvaatjes.” Als er schade is, is die dan nog omkeerbaar? “Vaak wel”, antwoordt Tom van Tussenbroek. “En dan door de juiste leefstijl en goede instelling van de medicatie. We zien dan dat patiënten weer beter zicht krijgen als ze deze adviezen goed opvolgen.” En kan de oogarts ook iets doen? “In sommige gevallen laseren we het netvlies om zichtverlies op de lange termijn zoveel mogelijk tegen te gaan. Door het laseren ontstaat littekenweefsel in het netvlies. Dat remt de zuurstofbehoefte van het netvlies en daarmee de aanmaak van het stofje VEGF. Dat stofje stimuleert namelijk de aanmaak van nieuwe vaatjes. Ook injecteren wij vaak anti-stoffen tegen VEGF in het oog. Deze anti-stoffen remmen de aanmaak van nieuwe vaatjes.”

Oogarts Tom van Tussenbroek bij de spleetlamp, die een microscopisch beeld geeft van de kleine bloedvaten op het netvlies. Foto Marcel Rekers.

Hoge bloeddruk

Een ander gezondheidsprobleem dat zich kan uiten in het oog, is hoge bloeddruk. Iemand met een hoge bloeddruk voelt daar aanvankelijk weinig of niets van, maar het kan op den duur schade veroorzaken in de bloedvaten. “Ook dit kun je zien aan de bloedvaatjes in het netvlies”, zegt Tom van Tussenbroek. “Verder kan een hoge bloeddruk zwelling van de oogzenuw tot gevolg hebben. Dit kan wijzen op orgaanfalen, dus het uitvallen van organen elders in het lichaam. Een patiënt moet dan meteen worden opgenomen op de intensive care.”
Een veel te hoge bloeddruk is acuut gevaarlijk en moet uiteraard naar beneden. Maar als de oogzenuw is gezwollen, mag dat niet te snel. Tom van Tussenbroek legt uit waarom. “Het lichaam heeft een verdedigingsmechanisme tegen hoge bloeddruk: om schade aan de organen te voorkomen, worden de bloedvaatjes vernauwd. Laat je nu de bloeddruk te snel zakken, met behulp van medicatie, dan blijft die vernauwing nog een tijdje aanhouden. Daardoor komt er ineens te weinig zuurstof in het weefsel, bijvoorbeeld de oogzenuw, waardoor het weefsel afsterft. Als er patiënten met een hoge bloeddruk op de Spoedeisende Hulp komen, worden deze ook vaak gecheckt door de oogarts. Blijkt de oogzenuw gezwollen, dan weet de behandelend arts dat de bloeddruk niet te snel omlaag mag worden gebracht.”

Jeugdreuma

Een groep die ook regelmatig op controle komt bij de oogarts, zijn kinderen met jeugdreuma. De meest voorkomende daarvan is de zogeheten juveniele idiopathische artritis, kortweg JIA. “Kinderen met JIA kunnen ontstekingen aan de ogen krijgen”, zegt Tom van Tussenbroek. “Daar hebben deze kinderen op dat moment doorgaans geen last van, maar op termijn kan het schade geven. Daarom komen deze kinderen regelmatig op controle bij ons. Het is kenmerkend voor ons vak van oogarts én leuk: onze patiënten variëren van pasgeborenen tot honderd-plus.”

Voorspellen van hartziekten

Uit recent onderzoek is gebleken dat met behulp van een foto van het netvlies het risico op hartziekten bij mensen met een hoge bloeddruk kan worden voorspeld. “De vaatdichtheid geeft een indicatie van dat risico”, zegt Tom van Tussenbroek. “Het staat nog in de kinderschoenen, maar er is een grote kans dat dit in de toekomst een serieuze toepassing gaat vinden.”

Laatst bijgewerkt op: 04 juli 2022